حوزه به مثابه‌ى یک کل که داراى ابعاض و اجزائى است، یک موجود زنده است. یعنى رشد دارد، نُکس دارد، تحرک و نشاط دارد، جمود و رکود دارد، حیات دارد، ممات دارد؛ یک موجود زنده است. دلیلش هم تاریخ حوزه‌هاى علمیه است.

یک حوزه‌ى علمیه‌اى - مثلاً فرض کنید - مثل حوزه‌ى علمیه‌ى حلّه در قرن هفتم - حالا هفتم، اواخر ششم تا هفتم، تا اوائل هشتم هجرى - یک حوزه‌ى پررونقى است. […] حوزه‌ى حلّه امروز وجود ندارد.

حوزه‌ى نجف یک روزى بود که بعد از آن رونق اولیه، رکود پیدا کرد. آدم معروفى، شخص برجسته‌اى در حوزه‌ى نجف نبود؛ بعد شاگردان وحید بهبهانى مثل بحرالعلوم و کاشف الغطاء و امثال اینها آمدند آن حوزه را آنچنان به رونق آوردند که به نظر من دویست سال است که ضرب دست آنها دارد حوزه‌ى نجف را پیش مى‌برد. هنر فقهى و عمق کار آنها، حوزه را با نشاط کرد و زنده کرد و همینطور زنده ماند بحمداللَّه تا دوران اخیر.

حوزه‌ى قم نبود؛ یک حوزه‌ى کمرنگ بى رونقى بود بعد از آن رونق اولیه‌ى عهد اسبق. حاج شیخ عبدالکریم حائرى (رضوان اللَّه تعالى علیه) آمد، حوزه جان گرفت.

اینجورى است حوزه‌ى علمیه. امروز را نگاه نکنید؛ فردائى وجود دارد؛ این فردا چگونه است؟ این را شما باید معیّن کنید؛ امروز باید معیّن کند.

مقام معظم رهبری – 8/9/86 – بیانات در جمع اساتید، فضلا، مبلغان و پژوهشگران حوزه‏های علمیه‏ی کشور (دریافت متن کامل)